Tinan barak liu ba ema la hatene buat ida. Sira la hatene oinsá atu kuda ai-horis sira, ka soru kabas, ka oinsá atu halo sasán besi kroat sira. Maromak Nyame iha kalohan leten ás mak iha matenek tomak husi mundu. Nia rai didi’ak matenek sira ne’e iha sanan-rai ida nia laran.
Hapo zamani za kale, watu hawakujua chochote. Hawakujua kupanda mimea, hawakujua kushona nguo, wala hawakujua kuunda zana za chuma. Nyame, mungu aliyekuwa mbinguni, ndiye aliyekuwa mwenye hekima zote za dunia. Alihifadhi hekima hiyo kwenye chungu cha udongo.
Loron ida, Nyame deside katak atu fó sanan-rai matenek ne’e ba Anansi. Bainhira Anansi hateke tama ba sanan-rai ida ne’e nia laran, nia aprende buat fóun ida. Furak tebes!
Siku moja, Nyame aliamua kumpa Anansi chungu hicho cha hekima. Kila Anansi alipotazama ndani ya chungu cha udongo, alijifunza jambo jipya. Alifurahi sana!
Anansi ne’ebé kaan-teen hanoin ona, “Hau sei rai sanan-rai ne’e ho seguru iha ai-hun ás ida nia leten. Atu nune’e nia sai ha’u mesak nian!” Nia nakdulas ho kabas lahan naruk ida, dada haleu sanan-rai ne’e, no nia kesi ba ninia kanotak. Nia komesa atu sa’e ai-hun ne’e. Maibé difisil atu sa’e ai-hun ne’e tanba sanan-rai ne’e soke bebeik nia ain-tuur.
Anansi mlafi alinong’ona moyoni, “Nitakificha chungu hiki juu ya mti mrefu ili nikifaidi mwenyewe.” Akasokota uzi mrefu na kuuzungusha kwenye chungu. Kisha, akajifunga tumboni. Akaanza kupanda kwenye mti. Lakini ilikuwa vigumu kupanda kwenye mti huku chungu kikimgonga magotini kila mara.
Tempu barak nia laran ona Anansi nia oan iha ai leten hodi hein nia. Nia dehan, “sei fasil ba o atu sa’e se karik o kesi sanan-rai ne’e ba o nia kotuk?” Anansi koko kesi sanan-rai nakonu ho matenek sira ba ninia kotuk, no fasil liu ba nia sa’e ai-hun.
Wakati huo wote, mwanawe alikuwa amesimama chini ya ule mti akimtazama baba yake. Akamwambia, “Baba, si ingekuwa rahisi kupanda endapo ungekifungia chungu mgongoni?” Basi Anansi akajaribu kukifungia chungu kilichojaa hekima mgongoni mwake, na kweli ikawa rahisi zaidi.
Lakleur nia to’o duni ba ai-tutun. Maibé depois nia para no hanoin, “Ha’u mesak mak atu iha de’it matenek sira ne’e hotu, no iha ne’e ha’u nia oan mane sai matenek liu fali ha’u!” Anansi hirus tebes kona-ba ne’e no nia soe tun sanan-rai husi ai-tutun ba kraik.
Punde tu alipofika juu ya mti, aliwaza, “Natakiwa kuwa ndiye mwenye hekima zote, lakini hapa mwanangu ndiye mwenye akili kuliko mimi.” Anansi alikasirishwa sana kiasi kwamba alikitupa kile chungu chini ya mti.
Sanan-rai ne’e rahun bainhira kona-rai. Matenek sira ne’e livre no nakfahe ba ema hotu. Ho nune’e mak ema aprende atu halo to’os sira, ka soru kabas, ka halo sasán besi kroat sira, no buat sira seluk hotu ne’ebé ema hatene atu halo.
Chungu kilivunjika vipandevipande pale chini. Hekima zikawa za bure kwa mtu yeyote kujichukulia. Na hivyo ndivyo watu walivyojifunza kulima, kushona nguo, kuunda zana za chuma, na mambo yote mengine ambayo watu wanajua kuyafanya.
Written by: Ghanaian folktale
Illustrated by: Wiehan de Jager
Translated by: Aurelio da Costa
Read by: Aurelio da Costa, Vitalina dos Santos, Criscencia R. Da Costa Viana
