Download PDF
Back to stories list

Dede ma A’bua Grandma's bananas Ndizi za bibi

Written by Ursula Nafula

Illustrated by Catherine Groenewald

Translated by Saidi Omar Dramani

Language Lugbarati

Level Level 4

Narrate full story The audio for this story is currently not available.


Dede ma amvu ndra onyiru tu – ondu pie, anya pie, vini ola pie. Te afa ala ndeni ri ndra a’bu yi. Tro Dede ma anzi ma anzi ni ovuzu tre, ani ra ma mva eri ni le tu ri. Dede ni ndra ma omve emu ivile akua saa woro si. Nze mani e’yo ziza ‘dii tre. Te e’yo eri ni zi mani te ri alu: pari eri ni a’bua yi ‘bazu nizu ri.

Grandma’s garden was wonderful, full of sorghum, millet, and cassava. But best of all were the bananas. Although Grandma had many grandchildren, I secretly knew that I was her favourite. She invited me often to her house. She also told me little secrets. But there was one secret she did not share with me: where she ripened bananas.

Bibi alikuwa na bustani nzuri iliyojaa mtama, ulezi na mihogo. Lakini kati ya mazao yote, alipenda zaidi ndizi. Japo bibi alikuwa na wajukuu wengi, nilikuja kubaini kuwa alikuwa ananipenda mimi zaidi ya wote. Mara nyingi alikuwa akinialika nyumbani kwake. Pia alikuwa ananiambia siri ndogo ndogo. Lakini kulikuwa na siri moja ambayo hakunishirikisha: alipokuwa anavundika ndizi.


O’du alu, ane ‘ba ‘ba oge ambooni etua Dede vile akua. Maka eri zi oge ‘da si eri a’di afa ‘ye, omvi ma kini, “Eri oge mani tali ru ri.” Oge ‘da ma ageia ‘ba a’bua bi karakara ru, eri eyi kala oja sawa were vutia. E’yo ‘di ca ma asia ku. Azi eri dika, “A’bua bi ‘dii a’du afa ‘yezu ya?” Omvi ma kini, “Eyi ebibi mani tali ru ri.”

One day I saw a big straw basket placed in the sun outside Grandma’s house. When I asked what it was for, the only answer I got was, “It’s my magic basket.” Next to the basket, there were several banana leaves that Grandma turned from time to time. I was curious. “What are the leaves for, Grandma?” I asked. The only answer I got was, “They are my magic leaves.”

Siku moja niliona tenga kubwa limeanikwa juani nje ya nyumba ya bibi. Nilipouliza lilikuwa la nini, jibu pekee nililopata lilikuwa, “Hilo ni tenga langu la maajabu.” Pembeni mwa tenga lile kulikuwa na majani ya ndizi ambayo bibi alikuwa akiyageuza kila mara. Nilipatwa na shauku. “Bibi, hayo majani ni ya nini?” niliuliza. Jibu pekee nililopata lilikuwa, “Ni majani yangu ya maajabu.”


Eri ndra mani osuta ru Dede ni nezu, a’bua bi ‘dayi nezu, dika oge tali ni ‘da nezu. Te Dede asi mati pe ma adri vu. “Dede, kirikiri ite ma ne afa mini ede ‘dii…” “Ale ni dri onzi ku, mva ‘di. Mima ‘ye e’yo ‘bani ‘yo mini ri,” nga ‘yo mani. Anga nzu ongu si.

It was so interesting watching Grandma, the bananas, the banana leaves and the big straw basket. But Grandma sent me off to my mother on an errand. “Grandma, please, let me watch as you prepare…” “Don’t be stubborn, child, do as you are told,” she insisted. I took off running.

Nilikuwa na shauku kubwa kumwangalia bibi, ndizi, majani ya ndizi na tenga kubwa. Lakini bibi alinituma kwenda kwa mama. “Bibi, tafadhali naomba nitazame unavyoandaa…” “Usiwe msumbufu, fanya ulichoambiwa,” alisisitiza. Nikaondoka nikikimbia.


Maka mu ago ‘bo, ma esu Dede ri amve, te oge pi a’bua bi be yo. “Dede, Oge ta ri ngole, a’bua biyi ngole, afa…” Omvita mani esu ri kini, “Eyi pari mani tali ru ri ma alia.” Omvita ‘da fe mani ayiko ku!

When I returned, Grandma was sitting outside but with neither the basket nor the bananas. “Grandma, where is the basket, where are all the bananas, and where…” But the only answer I got was, “They are in my magic place.” It was so disappointing!

Niliporudi, bibi alikuwa amekaa nje, ila hakukuwa na tenga wala ndizi. “Bibi, tenga liko wapi, zile ndizi ziko wapi, na…” Jibu pekee nililopata lilikuwa, “Zipo kwenye eneo la maajabu.” Ilikuwa inasikitisha.


O’du iri ma vutia, Dede pe mati jua ‘i vile tuke acizu ri iji. Maka mu jotile njii ‘bo, oli nguupi a’bua niza ru ni za ma omvu. Jo alia ndra Dede ma oge ambo tali ni ri, ‘ba aku dri ni batania oku ni si. Ma engra tini dika angu nguza ala efupi ania ri.

Two days later, Grandma sent me to fetch her walking stick from her bedroom. As soon as I opened the door, I was welcomed by the strong smell of ripening bananas. In the inner room was grandma’s big magic straw basket. It was well hidden by an old blanket. I lifted it and sniffed that glorious smell.

Siku mbili baadaye, bibi alinituma kwenda chumbani kwake kumletea mkongojo. Mara tu baada ya kufungua mlango, nilikaribishwa na harufu kali ya ndizi mbivu. Pembeni mwa chumba kulikuwa na tenga kubwa la maajabu la bibi. Lilikuwa limefichwa na blanketi la zamani. Nikaliinua na kunusa ile harufi nzuri.


Ma aya Dede ma o’duko eri ni ma omvezu ri si, “Mi ‘dile a’du afa ‘ye ya? Mi iji mani tuke mbele.” Ma efu eri ma tuke be mbele. “Mi gu munzii ‘dini a’du e’yo si ya?” Dede zi ma. Eri ma zita fe ani ra ma nga kiri gu mani eri ma pari tali ni ri nizu ri si.

Grandma’s voice startled me when she called, “What are you doing? Hurry up and bring me the stick.” I hurried out with her walking stick. “What are you smiling about?” Grandma asked. Her question made me realise that I was still smiling at the discovery of her magic place.

Sauti ya bibi ilinishtua alipoita, “Unafanya nini? Fanya haraka niletee mkongojo.” Nikaharakisha kwenda nje na mkongojo wake. “Unatabasamu nini?” bibi aliuliza. Swali lake likanifanya nigundue kuwa kumbe bado nilikuwa ninatabasamu baada ya kugundua eneo lake la maajabu.


Drusi ni si, Dede emu ma andri nee. Anzu mbele erivile joa a’bua ‘dayi nee dika. A’bua ma kiago alu nipi ra ni ‘daa ci. Ma eti alu azi mavile bongo alia. Maka oge ma ti opi ‘bo, afu jo tala, ‘da ma vutia anya eri mbele ru. Ma esu a’bua ‘da alu nde ndra mani nya oko ‘dii ra.

The following day when grandma came to visit my mother, I rushed to her house to check the bananas once more. There was a bunch of very ripe ones. I picked one and hid it in my dress. After covering the basket again, I went behind the house and quickly ate it. It was the sweetest banana I had ever tasted.

Siku iliyofuata bibi alipokuja kumtembelea mama yangu, nikakimbilia nyumbani kwake kuangalia ndizi tena. Kulikuwa na vichane vya ndizi zilizoiva. Nikachukua ndizi moja na kuificha kwenye nguo yangu. Baada ya kufunika tenga tena, nikaenda nyuma ya nyumba na harakaharaka nikaila. Ilikuwa ni ndizi tamu ambayo sijawahi kula kamwe.


Drusi ni si, Dede ni ovu amvua nyaka okuria, anze ma e’yere joa mu a’bua ‘dii luu. Eyi ndra woro ‘ye ni. Asikolo si, ma e’du a’bua su. Ma efu pa drile si jotileale ru, ma eri Dede ni okele ga amve. Azi a’bua ‘dii mbele bongo alia, ‘da ma vutia ma ali eri ma ageia si.

The following day, when grandma was in the garden picking vegetables, I sneaked in and peered at the bananas. Nearly all were ripe. I couldn’t help taking a bunch of four. As I tiptoed towards the door, I heard grandma coughing outside. I just managed to hide the bananas under my dress and walked past her.

Siku iliyofuata, bibi alipokuwa bustanini akichuma mboga, nikanyemelea ndani kuchungulia ndizi. Karibu zote zilikuwa zimeiva. Nikashindwa kujizuia nikachukua kichane cha ndizi nne. Nilipokuwa nanyata kuelekea mlangoni, nikamsikia bibi akikohoa nje. Nilifanikiwa kuzificha ndizi ndani ya nguo yangu na tukapishana bila ya kugundua.


Drusi ni ndra o’du cu ni ri. Dede enga o’biti drio. Eri saa woro si a’bua niza ‘dii ji ozi cua ola be. A’ye asikolo eri nezu o’du ‘da si ku. Te ani ra ma eco ni apa eri si sawa ezu ku.

The following day was market day. Grandma woke up early. She always took ripe bananas and cassava to sell at the market. I did not hurry to visit her that day. But I could not avoid her for long.

Siku iliyofuata ilikuwa siku ya gulio. Bibi aliamka asubuhi sana. Huwa anapeleka ndizi mbivu na mihogo kuuza gulioni. Siku hiyo sikuwa na haraka kwenda kumsalimia. Ila sikuweza kumkwepa kwa muda mrefu.


O’du ‘da si ondre si, ma ati pi ma andri be, dika Dede be, ‘ba ‘dii omve ma. Ani ‘ba omve ma a’du e’yo si ri ra. Ini ‘da si, ala ma o’du ko. Ani ra engazu o’du ‘da si, ma eco ogu oguu dika ku, ma eco Dede ma afa ogu ku, ma ti’ba ma afa ogu ku, dika ‘ba ci ri ma afa ogu ku.

Later that evening I was called by my mother and father, and Grandma. I knew why. That night as I lay down to sleep, I knew I could never steal again, not from grandma, not from my parents, and certainly not from anyone else.

Jioni ile niliitwa na mama, baba na bibi. Nilijua kwanini. Usiku ule nilipokwenda kulala, nilijua siwezi kuiba tena. Siwezi kumwibia bibi, wazazi wangu na mtu yeyote yule.


Written by: Ursula Nafula
Illustrated by: Catherine Groenewald
Translated by: Saidi Omar Dramani
Language: Lugbarati
Level: Level 4
Source: Grandma's bananas from African Storybook
Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 3.0 International License.
Options
Back to stories list Download PDF