Download PDF
Back to stories list

Erithuhulia ly’omunyabukyi Kisasi cha Kiongozi

Written by Zulu folktale

Illustrated by Wiehan de Jager

Translated by Amos Mubunga Kambere

Language Lukhonzo

Level Level 4

Narrate full story The audio for this story is currently not available.


Lhuno lhwolhughano lhwa Ngende, Omunyabukyi, haima n’omulwana omweru iya Gingile. Kiro kiwuma Gingile abere inyanemuhigha, mwowa omulenge oweribirikira lya Ngede. Neryo obunu bwa Gingile bwamatsuka erisonia sonia, namatande erithogha akalengekania obusihe bw’obukyi. Mwimana nerihulikirira ndeke nerisamalira omwamuthi kuhika ahalhangirira enyonyi omwamisale yomwamuthi eyighulhu. “Chitik-chitik-chitik,” akanyonyi mukimba ikanemuyitsiadanga okwa mithahi yomwamuthi. “Chitik-Chitik-Chitik” mukimba ikanemuyitsiadanga okwamithahi nerilebya kati Gingile anamukakwama.

Hii ni hadithi ya Ngede, ambaye ni ndege mpenda asali, na mvulana mmoja mlafi anayeitwa Gingile. Siku moja Gingile alipokuwa akiwinda alisikia mwito wa Ngede. Kinywa chake kilianza kutokwa mate kwa kufikiria asali. Alisimama, akasikiliza na kuangalia vizuri hadi alipomwona yule ndege akiwa ametua kwenye matawi yaliyokuwa juu ya kichwa chake. “Chitik-chitik-chitik,” yule ndege mdogo alitatarika aliporuka na kutua kwenye mti mmoja hadi mwingine, na mwingine tena. “Chitik-chitik-chitik,” aliita, huku akinyamaza na kuhakikisha kwamba Gingile alikuwa amemfuata.


Habere halhaba kipindi ky’esaha, mubabya ibamabirihika okwamuthi munene owabakahulha mwe fig(omutini). Ngede mwawulhuka neriyawa omwamisale. Neryo amathahumulira okwa muthahe mughuma nerihoriahoria Gingile ngoyukabugha ati, “sibwabunu, as’eno lero, ibwa walindireki?” Gingile mwalhangira esyanzuki ahisi yomuthi, aliriryo mwakwama kyeriyisigha Ngede.

Baada ya nusu saa, walifika kwenye mti wa matini. Ngede aliruka kama mwenda wazimu kutoka tawi moja hadi jingine. Kisha alitulia kwenye tawi moja na kupindua kichwa chake akimwangalia Gingile kana kwamba anasema, “Ipo hapa! Njoo sasa! Kwa nini unachukua muda mrefu?” Gingile hakuweza kuona nyuki wowote kutoka chini ya mti, lakini alimwamini Ngede.


Nikwa neryo Gingile mwahira erithumo liwe lyobuhighi lyahisi yomuthi, amasondia ebithi ebyomire angahemba omuliro. Omuliro abere abiriaka ndeke, mwimya omuthi muli owumire amahira wo ahakathi komuliro. Omuthi ono inyasibwe ngowakaletha omukyi munene anemwaka. Gingile mwasamba omwamuthi inyahambire omuthi womwameno okwalhuhande olhute kwamuliro.

Kwa hivyo Gingile aliweka mkuki wake alioutumia kuwinda chini ya mti, akakusanya vijiti vilivyokauka na kuwasha moto mdogo. Moto ulipokuwa ukiwaka vizuri, alichomeka kijiti kirefu kwenye moto. Mti huu ulijulikana kwa kutoa moshi mwingi ulipokuwa unaungua. Alianza kukwea mti huku akishika kijiti kwa meno upande usiofuka moshi.


Neryo anemusamba amwowa eriruruma neribubutha ly’esyanzuki. Syabya isinemulhwa omwakyuna, ekyiri mwekyihembo kyesyanzuki. Gingile abere ahika ahali ekihembo ky’esyanzuki, mwingirya omuthi owalikwomukyi omwa kyuna ekiri mw’esyanzuki. Neryo esya nzuki syamahurumukayo ngebimira byomutsiha. Syamawulhuka sikasagha omukyi, kyonga syamasigha syalhumanga Gingile.

Muda mfupi baadaye, aliweza kusikia sauti ya nyuki wenye harakati nyingi ikivuma. Walikuwa wakiingia na kutoka kwenye upenyo wa mti, yaani mzinga wao. Gingile alipoufikia mzinga, alisukuma ile kuni ya moto ndani ya ule upenyo. Nyuki waliharakisha kutoka ndani wakiwa na hasira na uchungu. Waliruka na kwenda mbali kwa sababu hawakupenda moshi – lakini walifanya hivyo baada ya kumuuma Gingile kwa uchungu!


Esyanzuki syabere syabirihwamo, Gingile mwahira ebyalha byomwakyuna omuli olhwukyo lhw’esyanzuki. Ebyalha byamalhusyayo ekihembo ekikathonghonga mw’obukyi. Neryo amahira ekihembo kyomwasakira eyabya inyanahirire okwakitigho, neritsuka erichima omwamuthi.

Nyuki walipokuwa nje, Gingile aliingiza mikono yake ndani ya kiota. Alitoa kipande kikubwa cha sega kilichokuwa kinadondoka urojo mzito wa asali, na kilichojaa wadudu weupe wanene. Aliiweka taratibu ndani ya mkoba aliokuwa nao na kuanza kushuka kutoka mtini.


Iyo Ngede mwathwamo erisamalira ebyosi ebya Gingile aby’akakolha. Amalindirira ati mbwino Gingile anemwendimusighira ekihembo ekyobunyunyu bw’obukyi ngekihembo ekyewasingya habwerimusondolia erihika ahali obukyi. Ngede mwaseseruka omwamisale yomuthi erihika ahisi yomuthi. Okwamwiso, Ngede mwahika ahisi hakuhi n’omulhwana inyanemulinda elhuhembo lhwiwe, kutse ewasingya.

Ngede alishuhudia kila kitu Gingile alichofanya. Alikuwa anamsubiri abakishe kiasi kidogo cha asali kama shukurani kwa Kiongozi. Ngede aliruka kutoka tawi hadi tawi huku akikaribia chini. Mwishowe Gingile alifika chini ya mti. Ngede alitua kwenye mwamba karibu na mvulana huyo na kusubiri zawadi yake.


Ahonaho, Gingile mwalimya omuliro, amimya erithumo liwe neryo amatsuka olhungendo lhwerighenda eka, buthatsomana w’akanyonyi akamusondolhaya. Ngede mwabirikira nekyinigha ati, “viktor! Viktor!” neryo Gingile mwimana, amasamalira w’akanyonyi, neryo amaseka kutsibu. “Wanzire okw’abukyi, munywani wayi? haa! Mungakolha omwatsi wosi wingyowene, nesyanzuki syamandumanga, ibwa busananaki inakuha okwabukyi obusihire buthya?” Leka ngayighendere. W’akanyonyi Ngede mwatsuruma nerihithana! Ekyi mukitabya kisosekano kibuya, kwenene hali erithuhulia.

Lakini Gingile alizima moto, akachukua mkuki wake na kuanza safari kwenda nyumbani bila kumjali ndege yule. Ngede aliita kwa hasira, “USH-ndi! USH-ndi!” Gingile alisimama, akamkodolea macho yule ndege kisha akacheka kwa sauti. “Unataka asali kidogo, rafiki yangu? Ha! Lakini ni mimi niliyefanya kazi yote pamoja na kuumwa na nyuki. Kwa nini nikugawie hii asali tamu?” Baada ya kusema hivyo, aliondoka na kwenda zake. Ngede alikasirika sana! Hivi sivyo alivyostahili kutendewa! Ila atalipiza kisasi.


Kiro kighume ama’yenga manene abirilhaba, kandi Gingile mwowa olhusughundo lhwa Ngede olhukakanganaya lhuthi obukyi kandi bwabanikirre. Amibuka obunzwenzwe obwomwabukyi, neryo amakwama omulenge w’akanyonyi kandi. Amabya abirimuhikya okwa mwiso womusithu, Ngede mwahumulha omwa kathi akamahwa. “Ahh” amalengekania awobukyi neryo Gingile amahira w’okwakathi kamahwa. Neryo amakya omuliro kandi lhubalhuba, amatsuka erisamba omwakathi akalimwamahwa. Amahira omuthi wobukyi w’omwameno, neryo amasamba. Ngede w’akanyonyi amakwama kyikalha n’erithungerera.

Siku moja baada ya majuma machache, Gingile tena alisikia mwito wa asali kutoka kwa Ngede. Aliikumbuka asali tamu, na kwa hamu alimfuata ndege yule kwa mara nyingine. Baada ya kumwongoza Gingile pembeni mwa msitu, Ngede alisimama na kupumzika chini ya mti wa mwavuli. “Ahh,” Gingile aliwaza. “Lazima mzinga umo ndani ya mti huu.” Kwa haraka aliwasha moto wake na kuanza kukwea mti huku akibeba kuni iliyotoa moshi katika meno yake. Ngede alikaa na kuangalia tu.


Gingile amasamba, kyonga amaghana eryowa eriruma ly’esyanzuki ngabulikiro. “Mbwino ekyuna ekyasirimu kirihali omwamuthi”, mwalengekania atya. Amathasyahethuka okwawundi musale. Omwanya werilhangira ekyihembo kyesyanzuki, mwayisangana meso okwa meso na w’Engwe. W’Engwe mwahithana akalangire Gingile akasamusumbugha omwathulho thwiwe. W’Engwe amaliba ameso, nerithanda obunu ndeke erikangania ameno awathwire pia pia pia.

Gingile alipopanda, alishangaa kwa nini hakusikia sauti ya nyuki. “Pengine mzinga umo ndani zaidi katika mti,” alifikiria. Alipanda tena juu ya tawi jingine. Lakini badala ya mzinga, alijikuta uso kwa uso na chui! Chui alikuwa na hasira sana kwa sababu usingizi wake ulikuwa umekatizwa. Aliyafanya macho yake kuwa madogo, akaufungua mdomo wake na kuonyesha meno yake makubwa na makali.


Neryo w’Engwe akinayiryatsira, Gingile mwayitsiada neryo athi akahamba omuthahi ebyalha byamataruka, nerisunukalha neryo amathoghera ahisi, erisina hekungudu, neribunika akakongulhu. Amaghenda akatsukuda lhubalhuba. Ekyomughisa mubuya, w’Engwe abya inyakine mwothulho mwathatsomana erimuharambia. Wakanyonyi Ngede mwayisima kwanamatathuhulia. Kandi na Gingile mwasoma.

Kabla ya Chui kumvamia Gingile, alishuka chini haraka. Katika haraka hiyo, aliteleza na kuanguka kwa kishindo huku akiumia mguu wake. Alirukaruka akienda kwa haraka alivyoweza. Kwa bahati nzuri, Chui alikuwa bado amelala kwa hivyo hakumfukuza. Ngede, Kiongozi alikuwa amelipiza kisasi chake na Gingile alikuwa amejifunza funzo lake.


Neryo abana ba Gingile bakabya bakowa omwatsi ono, bakasikaya Ngede nerimuha ekitsumbi. Obuthuku bakatheha obukyi bakalengaho erisighira ekiihembo ky’obunyunyu habw’omwembembethya w’obukyi!

Kwa hivyo wakati watoto wa Gingile wanaposikia hadithi ya Ngede, wanamheshimu yule ndege. Kila wanapotoa asali, huhakikisha kwamba wanamwachia Kiongozi fungu kubwa!


Written by: Zulu folktale
Illustrated by: Wiehan de Jager
Translated by: Amos Mubunga Kambere
Language: Lukhonzo
Level: Level 4
Source: The Honeyguide's revenge from African Storybook
Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 3.0 International License.
Options
Back to stories list Download PDF