The audio for this story is currently not available.
Nairobi, tiŋshɛli din be katiŋa ka di biɛhigu ku tooi ŋmani nira ya ka tuma kuli nyɛ kpa saha shɛli kam ka bihi shɛba ban ka biɛhigu shee daa be. Biɛɣu kulo din daa kuli beni ka bɛ dola. Dahiŋshɛli asiba, ka bidibsi ŋɔ daa gbihi neei n-kpabiri bɛ bindɔhi palli noli wari maa ni. Bɛ ni daa yɛn niŋ shɛm n-kari wari ŋɔ daa nyɛla saɣiri ka bɛ nyɔ. Bidibsi ŋɔ puuni, yino daa beni ka o yuli booni Magozwe, ŋun n-daa nyɛ bɛ zaa bia sani.
Kwenye jiji la Nairobi lenye pilikapilika nyingi, mbali na malezi ya nyumbani, paliishi kikundi cha wavulana wasiokuwa na makwao. Waliipokea kila siku ijayo kama ilivyo. Siku moja asubuhi, walikuwa wanakusanya virago vyao baada ya kulala kwenye baridi kando ya barabara. Ili kuondoa baridi, walikoka moto kwa kutumia takataka. Miongoni mwa kikundi hicho cha wavulana alikuwepo Magozwe. Alikuwa ni mdogo kuliko wote.
Magozwe laamba ni daa kpi saha shɛli, o daa nyɛla yuma anu. O daa kuli o ŋahiba sani. Doo ŋɔ daa ka zaɣa zaŋ chaŋ bia ŋɔ polo. O daa bi tiri Magowe bindirigu viɛnyɛliŋga. O daa che ka bia ŋɔ tumdi tuunkpɛma pam.
Wakati wazazi wa Magozwe walipofariki, alikuwa na miaka mitano tu. Alienda kuishi na mjomba wake. Mjomba hakumjali Magozwe. Hakumpa chakula cha kutosha. Alimfanyisha kazi nyingi nzito.
Magozwe yi daa fabili bee m-bɔhi bɔhigu, O ŋahiba ŋɔ daa buri o mi. Magozwe ŋun daa ti bɔhi ni o tahi o shikuru? O ŋahiba daa bu o mi ka yɛli, “A zuɣu kpiya pam dinzuɣu a ku tooi bɔhim binshɛɣu.” Magozwe daa di lala wahala ŋɔ m-paai yuma ata, ka di nyaaŋa ka o zo o ŋahiba maa sani. O daa kpalim gbɛrila pala zuɣu.
Magozwe alipolalamika au kuuliza, mjomba wake alimpiga. Magozwe alipouliza kama ataweza kwenda shule, mjomba wake alimpiga na kumwambia, “Wewe ni mjinga, hutaweza kujifunza chochote.” Baada ya miaka mitatu ya kunyanyaswa, Magozwe alitoroka kwa mjomba wake. Akaanza kuishi mtaani.
Pala zuɣu biɛhigu daa to pam, bidibsi ŋɔ daa yi niŋdila nimmɔhi biɛɣu kam ka naan yi nya bindirigu. Saha shɛŋa bɛ daa yi gbahiriba mi, ka saha shɛŋa ka bɛ bu ba. Dɔro yi ti gbaai ba, so kani ŋun yɛn sɔŋ ba. Laɣibihi shɛŋa din daa gbubi laɣiŋgu ŋɔ daa nyɛla bara maalibu mini bɛ ni daa kɔhiri gbanbihi la ni binyɛri shɛŋa. Biɛhigu daa lahi niŋ tom pam, dama laɣingu shɛŋa gba daa beni m-bɔri ni bɛ zaŋ bɛ fukumsi n-fa fɔŋ shɛli bɛ ni be maa, ka zaba tooi zooi.
Maisha ya mtaani yalikuwa magumu na wavulana wengi walipambana kila siku ili wapate chakula tu. Mara nyingine walikamatwa, mara nyingine walipigwa. Walipougua, kulikuwa hakuna mtu wa kuwasaidia. Kikundi kilitegemea hela ndogo ndogo walizopata kwa kuomba omba, na kwa kuuza plastiki na vitu kuukuu. Maisha yalikuwa magumu zaidi hasa kwa sababu ya vita dhidi ya vikundi pinzani vilivyotaka kudhibiti baadhi ya maeneo ya jiji.
Dahiŋshɛli Magozwe daa yuunila saɣiri guŋgɔna puuni, ka ti nya salima buku chera. O daa nyahi daɣiri di zuɣu ka zaŋ niŋ o kɔligu puuni. Din nyaaŋa biɛɣu kam o yɛn yihila buku maa na n-yuuni anfoonima di puuni. O daa bi mi bachinima maa karimbu.
Siku moja Magozwe alipokuwa anachakura kwenye mapipa ya takataka, alikuta kitabu cha hadithi kilichokuwa kimechakaa. Aliondoa uchafu kwenye kitabu na kukiweka ndani ya mfuko wake. Kila siku baada ya hapo, alikitoa kitabu na kuangalia picha. Hakujua kusoma maandishi.
Anfoonima maa daa tiri la lahibali zaŋ kpa bi’so ŋun daa zoona n-ti lebi alepile durooba. Magozwe kuli yɛn ʒimi n-zahindi ni o lebi alepile durooba. Saha shɛŋa, ka o tɛhiri ni di yi di nyɛ ŋuna n-nyɛ bi’so ŋun be lahabali maa ni maa.
Picha zilikuwa zinaongelea hadithi ya mvulana ambaye alikuja kuwa rubani. Magozwe aliota kuwa rubani. Mara nyingine alifikiria kwamba yeye ni yule mvulana kwenye hadithi.
Wari daa beni ka Magozwe ʒi soli zuɣu m-maani bara. Doso daa kana o sani. N-ti puhi o ka yɛli o, “N-yuli Tomasi n-tuma shee bi waɣa ni kpe, luɣ’shɛli polo a ni tooi nya bindirigu n-di.” O daa tiri yili din nyɛ zaɣa dozim ka pili chɛmsi nuɣiso maa. “N tamaha ni, a ni chaŋ n-ti nya bindirigu n-di?” ka doo maa bɔhi o. Magozwe daa lihi doo maa mini yili maa ka yɛli “Di yi pa shɛli,” ka ŋmaligi.
Kulikuwa na baridi na Magozwe alikuwa amesimama barabarani akiomba omba. Mtu alimkaribia. “Hujambo? Naitwa Thomas. Nafanya kazi karibu na hapa, mahali unapoweza kupata kitu cha kula,” mtu yule alisema. Alionyesha nyumba ya njano yenye paa la buluu. “Natumaini utaenda pale kupata chakula kidogo?” Thomas aliuliza. Magozwe alimwangalia yule mtu, kisha akaiangalia ile nyumba. “Labda,” akasema, halafu akaondoka.
Chirshɛŋa din paya maa na, bidibsi ban ka biɛhigu shee ŋɔ daa tooi nyari Tomasi bɛ ni be luɣushɛli polo maa. O daa bɔri ka o mini niriba diri alizama balante ninvuɣ’shɛba ban yiŋsi nyɛ pala zuɣu la. Tomasi daa tooi bɔri lahabaya zaŋ kpa niriba biɛhigu polo. O daa mali nimmɔhi ni suɣulo, ka je ni o boli so yoli bee m-bi ti jilima. Bihi maa shɛba daa pili chani yili din nyɛ dozim la maa mini nuɣiso yili maa ni, n-ti diri wuntaŋ bindirigu.
Miezi iliyofuata, wavulana wale wa mtaani walizoea kumwona Thomas hapa na pale. Alipenda kuzungumza na watu, hasa walioishi mitaani. Thomas alisikiliza simulizi za maisha ya watu. Alikuwa makini na mwenye subira, na hakuwa na kiburi wala dharau. Baadhi ya wavulana walianza kwenda kwenye ile nyumba ya njano na buluu ili kupata chakula cha mchana.
Magozwe daa kuli ʒila soli maa zuɣu n-yuuni anfoonima buku la. Ka Tomasi ti ʒini m-miri o. “Bɔ lahibali m bala?” Tomasi m-bɔhi o maa. “Di nyɛla bidibilso ŋun daa lee alepile durooba lahibali,” Magozwe labisiya. “Bidibila maa yuli booni bo?” Tomasi m-bɔhi o maa. “M-bi mi dama n-ʒi karimbu,” Magozwe yɛli baalim.
Magozwe alikuwa amekaa kando ya barabara akiangalia kitabu chake cha picha Thomas alipokaa pembeni mwake. “Hadithi hiyo inahusu nini?” Thomas akauliza. “Inahusu mvulana aliyekuja kuwa rubani,” Magozwe akajibu. “Jina lake ni nani?” Thomas akauliza. “Sijui, siwezi kusoma,” Magozwe akasema kwa sauti ya chini.
Bɛ ni daa ti nya taba yaha ka Magozwe piligi o maŋmaŋa lahibali n-yɛri n-tiri Tomasi. Di daa nyɛla o ŋahiba lahibali ni daliri din che ka o zo maa. Tomasi daa bi yɛli pam, ka mi daa bi wuhi Magozwe ni yɛn niŋ shɛm, amaa ka lee kuli maai o maŋa n-wumda. Sahashɛŋa bɛ tooi diri alizama di yi ti niŋ ka bɛ be yil’shɛli din pili nuɣiso la n diri bindirigu.
Walipokutana, Magozwe alianza kumsimulia Thomas maisha yake. Alimwelezea kuhusu mjomba wake na sababu zilizomfanya atoroke. Thomas hakuongea sana, wala hakumwambia Magozwe nini cha kufanya, bali alisikiliza kwa makini kila mara. Wakati mwingine waliongea wakiwa wanakula kwenye ile nyumba yenye paa la buluu.
Magozwe dɔɣiri dabsili naba daa miri na ka Tomasi daa ti o buku din nyɛ lahibali palli yɛltɔɣa. Lahibali maa daa nyɛla tiŋkpaŋ bidibil’so ŋun daa zooi na nti lebi bol’ŋmɛri kpeeni ŋun yuli daa gili luɣuli kam. Tomasi n-daa kuli karimdi lahibali ŋɔ n-tiri Magozwe, ka ti yɛli dahiŋshɛli, “Di simdi ni a chaŋ shikuru nti bɔhim karimbu, wula ka a tɛhi?” Ka Tomasi daa wuhi o luɣushɛli polo o ni mi ka bihi gbɛri a ka chani shikuru.
Mnamo mwaka wa kumi wa kuzaliwa kwa Magozwe, Thomas alimzawadia kitabu kipya cha hadithi. Ilikuwa ni hadithi inayohusu mvulana wa kijijini aliyekuja kuwa mcheza mpira maarufu. Thomas alimsomea Magozwe hadithi hiyo mara nyingi, mpaka siku moja akasema, “Nafikiri wakati umewadia wa kwenda shule kujifunza kusoma. Unaonaje?” Thomas alieleza kwamba anajua sehemu ambayo watoto wanaweza kuishi na kwenda shule.
Magozwe daa tɛhi biɛhigu palli ŋɔ mini shikuru chandi ŋɔ zuɣu. Ka di yi ti niŋ ka n-ŋahiba yɛligu la niŋ yɛlmaŋli, ni dama n ka fahim din ni tooi bɔhim binshɛɣu? Ka di yi ti niŋ ka bɛ buri o biɛhigu palli ŋɔ shee? Dabiɛm daa mali o. “Di yi pa shɛli palli zuɣu biɛhigu ni so,” lala ka o daa tɛhi.
Magozwe alifikiria kuhusu sehemu hii mpya, na kuhusu kwenda shule. Itakuwaje kama mjomba wake alikuwa sahihi kwamba alikuwa mjinga kiasi cha kutoweza kujifunza chochote? Itakuwaje kama watampiga sehemu hii mpya? Aliogopa. “Labda ni heri kuendelea kuishi mtaani,” aliwaza.
Ka o daa baŋsi Tomasi dabiɛm shɛli din mali o. Doo maa daa tooi yɛri bidibila maa ni biɛhigu palli ŋɔ shee ni so.
Alimshirikisha Thomas juu ya hofu aliyokuwa nayo. Baada ya muda Thomas alimhakikishia kwamba maisha yatakuwa bora huko sehemu mpya.
Lala zuɣu, Maqozwe daa kahi kuli nti kpe yil’shɛli din mopilli nye zaɣvakahili la duu ni. Niriba ayi n-daa be duu maa ni m-pahi o zuɣu. Bɛ baŋ daa laɣim be yili maa ni zaa daa paai pia. Yili maa ni m-piriba Sisi mini o yidana n-ti pahi bahi ata, jɛnkuno mini bukurili n-daa beni.
Kwa hiyo Magozwe alihamia kwenye chumba katika nyumba yenye paa la kijani. Alikaa chumba kimoja na wavulana wengine wawili. Kwa ujumla kulikuwa na watoto kumi walioishi kwenye nyumba ile. Waliishi pamoja na Shangazi Cissy na mume wake, mbwa watatu, paka mmoja, na mbuzi aliyezeeka.
Magozwe daa pili shikuru chandi ka di to n-ti o. Dama o daa mali tuma pam nyaaŋa. Saha shɛŋa o daa bɔri ni o che. Amaa o yi teei alepile durooba mini bol’ŋmɛra la yɛltɔɣa, lahibali buku la ni, o kpaŋdila o maŋa.
Magozwe alianza shule na ilikuwa ngumu. Alikuwa na mengi ya kujifunza. Mara nyingine alitaka kukata tamaa. Lakini aliwaza kuhusu rubani na mcheza mpira kwenye vitabu vya hadithi. Kama wao, hakukata tamaa.
Magozwe daa ʒila yil’shɛli din mopilli nye zaɣvakahili la duŋdɔŋ ni n-karimda lahibali buku shɛli o ni ʒi n-yi shikuru la na. Ka Tomasi ti kana n-ti ʒini baɣili o. “Lahibali bɔ yɛltɔɣa m-bala?” ka Tomasi bɔhi o. “Di nyɛla bidibilso ŋun daa lee karimba,” Magozwe labisiya. Ka Tomasi bɔhi o, “Bidibila maa yuli booni bo?” Ka Magozwe yɛli, “O yuli m booni Magozwe,” ka la biɛla.
Magozwe alikuwa amekaa uani kwenye nyumba yenye paa la kijani, akisoma kitabu cha hadithi cha shule. Thomas alikuja na kukaa kando yake. “Hadithi inahusu nini?” Thomas akauliza. “Inahusu mvulana aliyekuja kuwa mwalimu,” Magozwe akajibu. “Jina lake ni nani?” akauliza Thomas. “Jina lake ni Magozwe,” Magozwe akasema kwa tabasamu.
