Ti ǁnaos ǃhanab ge kaise oaamsa, sorxam-i, millet-i, tsî kasava hân xa ǀoa hâ. Xawe ge hoan xa oaamsase māoa gu ge banana ga. Ti ǁnaos ge âuna ǁnuriǀgôana ūhâ, xawe ta ge sâusase a an ǁîs tita ǃkhōuibasen basen hâsa.
El huerto de mi abuela era maravilloso y tenía mucho sorgo, mijo y yuca. Pero lo mejor de todo eran los plátanos. Aunque mi abuela tenía muchos nietos, yo, en secreto, sabía que era su favorita. Me invitaba a su casa muy a menudo. También me contaba muchos secretos. Pero había un secreto que nunca me contó: el lugar donde ella hacía madurar los plátanos.
ǀGuitsē ta ge kaiǃgâ ǀharusa sores ǃnâ ǁîs oms ǃauka ge mûmâ. Dî si ta ge tare-i a sa, o hoarahus ǃereams ǁîsa xu ta ge hōs ge, “Ti ǀō-aisa ǀharus ge.” ǀHarus xōǀkha, gu ge ǀnîkhamakō banana napogu ǁîs xa ge ǁaeba xu ǁaeb ǁga gere dawa-aihe ga ǁgoe. Hīna kai te ge. “Tare-i di napoga, ti ǁnaose?” Tita ge ra dî. “Ti ǀō-aisa naporogu ge.”
Un día vi un gran canasto de paja que estaba al sol, afuera de la casa de mi abuela. Cuando le pregunté para qué era, sólo me respondió: “Es mi canasto mágico”. Al lado del canasto, habían varias hojas de plátano que mi abuela volteaba de vez en cuando. Yo sentí curiosidad. “¿Para qué son las hojas, abuela?” le pregunté. Ella sólo me respondió: “Son mis hojas mágicas”.
Kaise ge ǀō-aisa i ǁîsa kōsa, bananagu, banana napogu tsî kai ǀharus ona. Xawes ge ǁîsa ti mamas ǁga ra sî te. “Ti ǁnaose, toxoba, a ta toxoba aihomi du ra ǀgausa kō …” “Tā ǃgaridana, ǀgôatse, mîbahets ra khami dī, tis ge ra mî” ǃNoesase ta ge ra ǃkhoe.
Me pareció muy interesante observar a mi abuela, los plátanos, las hojas de plátano y al gran canasto de paja. Pero mi abuela me ordenó que fuera donde mi madre a hacer un mandado. “Abuela, por favor, déjame mirar cómo preparas…” “No seas testaruda, niña, haz lo que te digo,” insistió. Me fui corriendo.
Oaǀkhī ta ge o, os ge ti ǁnaosa ǃauga ge nôa i ҭharus tamas ka io bananagu ose. “Ti ǁnaose, ǀharusa mâpa hâ, bananagu hoaga mâpa hâ, tsî mâpa …” Hoarahus ǃereams hîna ta ge hōs ge, “Ti ǀō-aisa ǃkhais ǃnâ.” Kaise i gege tsûtsûsa i!
Cuando regresé, mi abuela estaba sentada afuera pero no tenía el canasto ni los plátanos. “Abuela, ¿dónde está el canasto, dónde están todos los plátanos, y dónde…?” pero solamente me respondió, “Están en mi lugar mágico.” ¡Fue muy decepcionante!
ǀGam tsē ra ǃkharu tsîs ge ti ǁnaosa ǁîs ǁgâibasenhaiba ra sîte ǁîs ǁgoeǃnâǃnā-oms ǁga. Dao-amsa ta ra ǁkhowa-am khama ta ge ǀgaisa ǁamab ǁan ra bananagu dib xa ge ǁkhoreǁharehe. Gangab ǃnā-oams ǃnâs ge ti ǁnaos ǀō-aisa kai ǀharusa mâ. ǃAmkuse sâusase ǀoro nams ǀkhā. Tita ge ūkhâi tsî ge ǃkhapa dans xa ǀoa hâse.
Dos días más tarde, mi abuela me envió a su habitación a buscar su bastón. Apenas abrí la puerta, sentí el fuerte aroma de los plátanos madurando. Dentro de la habitación estaba el gran canasto mágico de paja de mi abuela. Estaba bien escondido bajo una vieja manta. La levanté y olí ese glorioso aroma.
Ti ǁnaos dommi ge ra ǃhurikaite gaites ra ǁaeb ai, “Tare-ets ra dī? ǃHaese dī tsî hā haiba māte re.” Tita ge ǃhaese ǁîs ǁgâibasenhaib ǀkhā ra oaxa. “Tare-es ra ǀnomba ǀgausa?” tis ge ti ǁnaosa ra dîte. ǁÎs dîs ge ǁkhoaxa ǀnommi dība xu ǃnoesase ra oaǀkhī kaite anuis nē ǀō-aisa sâuǃkhais dis xa hâb dis disa xu.
Me asusté cuando escuché que mi abuela me llamaba, “¿Qué estás haciendo? Apúrate y tráeme mi bastón.” Me apresuré en llevarle su bastón. “¿Por qué sonríes?” me preguntó mi abuela. Su pregunta me hizo darme cuenta de que yo todavía estaba sonriendo por haber descubierto su lugar mágico.
Sao ra tsēs ge ti ǁnaosa ti mamasa hā ge sari, tita ge ǁîs omsa ǃoa ge ǃkhoe îta banana ga ǁkhawa si gē ga. ǀNîkhamakō gu ge ǀnai ge ǁan hâ i. ǀGuiba ū tsî ta ge ti horokhoes ǃnâ ra sâu. ǀHarusa ganamtoa tsî ta ge oms ǃgâbai naba tsî ǃhaese ge ûbi. ǁKhoaxa hōn bananab hîna ta ge tsâtsâ ge īb ge.
Al día siguiente, mi abuela vino a visitar a mi madre. En ese momento, corrí a su casa a revisar los plátanos otra vez. Había un montón de plátanos muy maduros. Cogí uno y lo escondí en mi vestido. Después de volver a cubrir el canasto, fui detrás de la casa y me lo comí rápidamente. Era el plátano más dulce que me había comido en toda mi vida.
ǁNā tsēs khaoǃgâs ge ti ǁnaosa ǃhanab ǃnâ ǃhanaûna gere hāre, tita ge ǀhurigâ tsî banana ga ge uiǃnâ. ǁAupexa gu ge hoaga ge ǁan hâ i. Huiǁoa ta ge i xui-ao ta ge hakaga ge ū. Dao-ams ǁga ta ra ǀhurioa hîa ta ge ti ǁnaos ra ǁui ǀgausa ra ǁnâu. ǃNoesase ta ge horokhoes ǃnāka ra sâugu tsî ǁîs xōǀkhā ra ǃkharu.
Al día siguiente, cuando mi abuela estaba en su huerta recolectando vegetales, entré a su casa hurtadillas y revisé los plátanos. Casi todos estaban maduros. No pude evitar coger cuatro. Mientras caminaba de puntitas hacia la salida, escuché a mi abuela toser afuera. Logré esconder los plátanos bajo mi vestido y pasé caminando al lado de ella.
Sao ra tsēs ge ge ǁamaxūtsē i. Ti ǁnaos ge kaise furuse ra khai. ǁÎs ge hoaǁae ǁan hâ bananagu tsî kasafagu tsîna sī ra ǁamaxū ǁamaxūǃkhaib tawa. Tita ǁîsa ǁnātsē sari tama ge i. Xawe ta ge kaixūse ǁîsa xū ge hâbē ǁoa i.
El día siguiente era día de mercado. Mi abuela se despertó temprano. Ella siempre tomaba los plátanos maduros y la yuca para venderlos en el mercado. Ese día no me apresuré en ir a visitarla. Pero no pude evitarla por mucho tiempo.
Ega ǁnātsekam ǃuia ra ge ti îra, tsî ti ǁnaos tsîna ge gaite. ǃAromasa ta ge a an. ǁNā ǃuia ta ge ǁgoe o, ta ge ge anǁawo ǁkhawa ta ǃnari tidesa, ti ǁnaosa xū, ti îra xu, tsî ǀnîa khoe-e xū ǃkhaisa.
Más tarde esa noche, me llamaron mi madre, padre y abuela. Yo sabía por qué. Me fui a dormir habiendo aprendido que no podía volver a robar nunca más, ni a mi abuela, ni a mis padres, ni a nadie más.