Ay kaayi kalo ga beejandi. A ga to no nda haamo, hayni nda logo. Amma wo kaŋ ga hanse ga kaanu boro se ga ti banaaney. Ba kaŋ ay kaayi gonda haama boobo, ay ga bay kaŋ ay no a ga hanse ba gumo. A ga cin ga ay ce nga fuwo ra. A ga nga sirri kayna yaŋ ci ay se. Amma a gonda afo kaŋ a ga wanji ay se: nango kaŋ a ga banaaney funbandi.
El huerto de mi abuela era maravilloso y tenía mucho sorgo, mijo y yuca. Pero lo mejor de todo eran los plátanos. Aunque mi abuela tenía muchos nietos, yo, en secreto, sabía que era su favorita. Me invitaba a su casa muy a menudo. También me contaba muchos secretos. Pero había un secreto que nunca me contó: el lugar donde ella hacía madurar los plátanos.
Han fo ay di kondo bambata fo go wayna ra, ay kaayi fuwo mayo ga. Kaŋ ay na hã hari kaŋ a ga te nda, a na me ka ga ne: “Ay maamaaci konda no.” Konda jare ga gonda banaana kopto boobo kaŋ ay kaayi ga cin ga bare-bare. A mo ga sootiya gumo. Ay na a hã: “Ay kaayi, ifo ga ci banaana koptey wo nafa?” A ye ga ne ay se: “Ay maamaaci banana koptey no.”
Un día vi un gran canasto de paja que estaba al sol, afuera de la casa de mi abuela. Cuando le pregunté para qué era, sólo me respondió: “Es mi canasto mágico”. Al lado del canasto, habían varias hojas de plátano que mi abuela volteaba de vez en cuando. Yo sentí curiosidad. “¿Para qué son las hojas, abuela?” le pregunté. Ella sólo me respondió: “Son mis hojas mágicas”.
Ay kaayi, banaaney, banaana koptey nda kondo beero gunayaŋ ga beejandi. Amma ay kaayi na ay donton, ay ma koy ga hari ceeci ay ɲa do. “Baani ay kaayi, naŋ ay ma di hari kaŋ ni go ga te” Kayo ne a se: “Naŋ hanga-sanday kocciyo, te day wo kaŋ ay ci ni se” ay zuru ga koy dontono do.
Me pareció muy interesante observar a mi abuela, los plátanos, las hojas de plátano y al gran canasto de paja. Pero mi abuela me ordenó que fuera donde mi madre a hacer un mandado. “Abuela, por favor, déjame mirar cómo preparas…” “No seas testaruda, niña, haz lo que te digo,” insistió. Me fui corriendo.
Kaŋ ay ye ga ka, ay na ay kaayi gar taray a go ga goro, amma konda si no, banaaney mo si no. Ay ne a se: “Ay kaayi, man ga konda?man ga banaaney kulu? Nda” A ye ga ne ay se: “Ay na i tugu” Ay bina kulu sara.
Cuando regresé, mi abuela estaba sentada afuera pero no tenía el canasto ni los plátanos. “Abuela, ¿dónde está el canasto, dónde están todos los plátanos, y dónde…?” pero solamente me respondió, “Están en mi lugar mágico.” ¡Fue muy decepcionante!
Jirbi hinka banda, ay kaayi ne ay ma koy nga fuwo ra ga kande nga se nga goobo. Za ay na fuwo feeri no banaana ninante haw na ay kubay. Fuwo bindi ra no ay kaayi maamaaci kondo beero go ga gisi. I na a daabu nda zaara zeeno fo. Ay na zaaraa sambu ga haw kaana din ta.
Dos días más tarde, mi abuela me envió a su habitación a buscar su bastón. Apenas abrí la puerta, sentí el fuerte aroma de los plátanos madurando. Dentro de la habitación estaba el gran canasto mágico de paja de mi abuela. Estaba bien escondido bajo una vieja manta. La levanté y olí ese glorioso aroma.
Kaŋ ay kaayi kuuwa ga ne: “Ifo no ni go ga te waasi ga kande ay se ay goobo”, kala ay sar. Ay waasi ga fatta nda goobo. Ay kaayi ne ay se: “Ifo no go ga ni haarandi?” A hããyaŋo no naŋ ay bay kaŋ a maamaaci nango diiyaŋo no naŋ ay go ga mumusu.
Me asusté cuando escuché que mi abuela me llamaba, “¿Qué estás haciendo? Apúrate y tráeme mi bastón.” Me apresuré en llevarle su bastón. “¿Por qué sonríes?” me preguntó mi abuela. Su pregunta me hizo darme cuenta de que yo todavía estaba sonriendo por haber descubierto su lugar mágico.
A suba, waati kaŋay kaayi ka ga faajikaaray ay ɲa se, ay zuru ga koy a kwaara ga di a banaaney koyne. Iboobo go no kaŋnin i ra. Ay na afo sambu ga tugu ay kwaayo ra. Ay na konda daabu ga zuru ga koy fuwo banda ga a ŋwa waasi-waasi. Banaanayzo din kaanu nda banaana kulu kaŋ ay bay ga ŋwa.
Al día siguiente, mi abuela vino a visitar a mi madre. En ese momento, corrí a su casa a revisar los plátanos otra vez. Había un montón de plátanos muy maduros. Cogí uno y lo escondí en mi vestido. Después de volver a cubrir el canasto, fui detrás de la casa y me lo comí rápidamente. Era el plátano más dulce que me había comido en toda mi vida.
A suba, waati kaŋ ay kaayi go ga nga kopto kosu kalo ra, ay zuru ga koy fuwo ra ga banaaney guna. I baayaŋo kulu no nin. Ay mana hin ga ay boŋ gaayi, ay na taaci sambu. A go ga deebe-deebe ga fatta, kala ay ma ay kaayi kotoyaŋ taray. Ay na ay banaaney tugu ay kwaayo rag a ka ga bisa a jine.
Al día siguiente, cuando mi abuela estaba en su huerta recolectando vegetales, entré a su casa hurtadillas y revisé los plátanos. Casi todos estaban maduros. No pude evitar coger cuatro. Mientras caminaba de puntitas hacia la salida, escuché a mi abuela toser afuera. Logré esconder los plátanos bajo mi vestido y pasé caminando al lado de ella.
A suba no ga ci habo zaaro. Ay kaayi tun za nda hinay. Waati kulu loogo nda banaana niney no a ga koy ga neera habu. Hano din hane, ay mana waasi ga koy ga faajikaaray a se. Amma mate kulu kaŋ te, a si gay kaŋ a ga bay ay ga.
El día siguiente era día de mercado. Mi abuela se despertó temprano. Ella siempre tomaba los plátanos maduros y la yuca para venderlos en el mercado. Ese día no me apresuré en ir a visitarla. Pero no pude evitarla por mucho tiempo.
Cino ra, ay ɲa nda ay baaba nda ay kaayi na ay ce. Ay bay hari kaŋse no. Cino din, kaŋ ay jirbi, ay na zaytaray haram. Ay si ye ga kaayi, wala ay ɲa wala ay baaba zay sanku fa boro waani fo.
Más tarde esa noche, me llamaron mi madre, padre y abuela. Yo sabía por qué. Me fui a dormir habiendo aprendido que no podía volver a robar nunca más, ni a mi abuela, ni a mis padres, ni a nadie más.