Back to stories list

Holodeyi Na Makhulu Umondli Nombali Bavakashela Ugogo Wabo Ulilitha Noluniko Batyelela Umakhulu Wabo Holidays with grandmother

Written by Violet Otieno

Illustrated by Catherine Groenewald

Translated by Ramikosi Gudani

Language Venda

Level Level 3

Narrate full story The audio for this story is currently not available.


Marubini na Masakona vha dzula ḓoroboni na khotsi avho. Vho dzula vho lavhelela maḓuvha a u awela. Husi ngauri zwikolo zwi vha zwo vala, fhedzi ngauri vha ḓo ya u dala ha makhulu wavho. Vha dzulaho kushangoni kwa dzikhovhe tsini na dzivha ḽihulu.

UMondli noMbali babehlala edolobheni nobaba wabo. Babekujabulela ukuvalwa kwezikole ngoba babezovakashela ugogo wabo. Phela ugogo wayehlala kwesinye isigodi esasinedamu elikhulu lapho kwakudotshwa khona izinhlanzi. Abantu bakule ndawo babekhonzile ukudoba.

ULilitha noLuniko babehlala esixekweni notata wabo. Babekulangazelela kakhulu ukuya eholideyini. Babengafuni nje ukuba izikolo zivalwe kodwa babefuna ukuya kutyelela umakhulu wabo. Wayehlala elalini enechibi elikhulu ekulotywayo kulo.

Odongo and Apiyo lived in the city with their father. They looked forward to the holidays. Not just because school was closed, but because they went to visit their grandmother. She lived in a fishing village near a large lake.


Marubini na Masakona vho vha vho takala ngauri tshifhinga tsha u dalela makhulu tsho swika hafhu. Madekwe vho eḓela vho dzudzanya dzibege dzavho vha lugela lwendo lwavho lulapfu lwa uya kushangoni kwa havho. A vhongo kona na u lala vhusiku vha tshi amba nga ha holodeyi.

UMondli-ke babejabule kakhulu kulokhu ngoba nabo ngalesi sikhathi, babezovakashela ugogo wabo ohlala kulesi sigodi esinedamu. Ngobusuku okwakuzosa bahambe ngabo, bapakisha izikhwama balungiselela uhambo olude oluya kwagogo. Ubuthongo babungafiki, bexoxa ubusuku bonke, izinhliziyo zilangazelela leli holide.

ULilitha noLuniko bachulumanca lakufika ixesha lokuyokutyelela umakhulu kwakhona. Phezolo, ngobusuku obungaphambili bapakisha iibhegi zabo belungiselela uhambo olude oluya elalini. Babengakwazi ukulala yimincili baze bahlala bancokola ngeholide yabo ubusuku bonke.

Odongo and Apiyo were excited because it was time to visit their grandmother again. The night before, they packed their bags and got ready for the long journey to her village. They could not sleep and talked the whole night about the holiday.


Matsheloni a ḓuvha ḽi tevhelaho, vha ṱuwa shangoni la havho nga goloi ya khotsi avho. Vha reila vha fhira dzithavha, phukha dza ḓaka na masimuni a dzitie.

Ekuseni ngovivi, baqala uhambo lwabo ngemoto kababa wabo. Imoto yayihamba idlula izintaba, amaqguma, wena zilwane zasendle namasimu. Babeloku bebalana nezimoto eziphambana nabo nalezo abazedlulayo. Babebuye bacule bejabulele indlela.

Ekuseni ngemini elandelayo, bahamba ngemoto katata wabo ukuya ezilalini. Yahamba imoto igqitha iintaba, izilwanyana zasendle kunye namahlathi.

Early the next morning, they left for the village in their father’s car. They drove past mountains, wild animals and tea plantations. They counted cars and sang songs.


Nga murahu, vhana vha vha vho no neta vha farwa nga khofhe.

Emva kwesikhashana, lapho ubaba ezwa sekuthule, waqalaza, wabathola sebefile ubuthongo.

Emva kwexesha elide behamba, abantwana badinwa baze balala.

After a while, the children were tired and fell asleep.


Baba vha vusa Marubini na Masakona musi vha tshi swika muḓini. Vha wana vho-Mashudu, makhulu vho awela thovhoni fhasi ha muri. Vho vha vha mufumakadzi o khwathaho wa lunako.

Kuthe sebengena esigodini lapho ugogo ehlala khona, ubaba wabo wabavusa. Nanguya ugogo, uNobuntu, eziphumulele phansi kwesihlahla. Ugogo kwakuyintombi ezithandayo, ebathanda abantu njengegama lakhe. Wayemuhle, ekhuthele, ephiwe nempilo enhle.

Utata wabo uLilitha noLuniko wabavusa besakufika elalini. Bafika umakhulu wabo uNobuntu ephumle phantsi komthi. Igama elithi ‘Nobuntu’ ngesiXhosa lithetha umntu oxabise abanye abantu nozaziyo ukuba ungumntu ngabanye abantu. Wayelinina elihle elisele liqinile.

Father woke up Odongo and Apiyo as they arrived in the village. They found Nyar-Kanyada, their grandmother, resting on a mat under a tree. Nyar-Kanyada in Luo, means ‘daughter of the people of Kanyada’. She was a strong and beautiful woman.


Vho-Mashudu vho vha ṱanganedzela nḓuni vha tshina vha tshi mona mona lufherani vha tshi imbelela nga dakalo. Vhaḓuhulu vho vha vho takalela u vha ṋekedza dzimmpho dzi bvaho ḓoroboni. “Kha vha thome nga u vula yanga,” hu amba Masakona. “Hai, nga yanga u thoma!” hu amba Marubini.

Ugogo wathi vuthu lapho ayehleli khona, wabamukela, egidagida, ecula yedwana yinjabulo yokubona abazukulu bakhe. Nabo abazukulu babejabule. Ngokushesha babekhipha imithwalo yabo, bedlulisa nezipho ababeziphathele ugogo edolobheni. “Gogo! Gogo! Vula esami kuqala isipho,” kumemeza uMondli. NoMbali naye ngapha ubelesele, ufuna ugogo avule esakhe isipho kuqala.

UNobuntu wabamkela emzini wakhe waze wadanisa ngaphakathi luvuyo. Abazukulwana bakhe bona babechumancile ngelixa babemnika izipho ababemthengele zona esixekweni. “Vula isipho sam kuqala,” watsho uLilitha. “Hayi makhulu, vula esam kuqala!” watsho uLuniko.

Nyar-Kanyada welcomed them into the house and danced around the room singing with joy. Her grandchildren were excited to give her the presents they brought from the city. “First open my gift,” said Odongo. “No, my gift first!” said Apiyo.


Vha tshi fhedza u vula dzimpho, vho-Mashudu vha livhuwa vhaḓuhulu vhavho nga maitele a havho.

Emva kokuvulwa kwezipho, ugogo wababusisa ngokwesiko labo.

Emveni kokuba ezivulile izipho, uNobuntu wabasikelela abazukulwana bakhe ngokwesithethe.

After she opened the presents, Nyar-Kanyada blessed her grandchildren in a traditional way.


Masakona na Marubini vha bvela nnḓa. Vha pandamedza zwisusu na zwiṋoni.

UMondli noMbali, nabaya, phandle sebeyogijimisa izinkukhu namadada, bafuna nokubamba izinyoni.

Emva koko uLilitha noLuniko baphuma baya phandle. Baqalisa ukuleqa amabhabhathane neentaka.

Then Odongo and Apiyo went outside. They chased butterflies and birds.


Vha gonya miri vha hashana nga maḓi a dzivhani.

Abazukulu babekujabulele ukuba kwagogo, bemsiza ngemisebenzi yasekhaya, bedlala nemidlalo abangayijwayele njengokucaca izihlahla nokubhukuda edamini.

Bakhwela emithini, batshizana nangamanzi echibini.

They climbed trees and splashed in the water of the lake.


Li tshi kovhela vha humela hayani u lalela. Vha sa athu fhedza na u ḽa vho vha tshi vho kumedza!

Ngakusihlwa babebuya endlini bekhathele, bafike badle. Kwesinye isikhathi babengaqedi naloko kudla abakubekelwe, babanjwe ubuthongo nokukhathala.

Ngokuhlwa babuyela endlwini bayokutya isopholo. Kodwa basuka bozela phambi kokuba bagqibe ukutya kwabo.

When it was dark they returned to the house for dinner. Before they could finish eating, they were falling asleep!


Ḓuvha ḽi tevhelaho, khotsi avho vha humela murahu ḓoroboni vha vha sia na vho-Mashudu.

Ngosuku olulandelayo, ubaba wabo waphindela edolobheni, wabashiya bezijabulisa nogogo wabo.

Ngemini elandelayo utata wabantwana wabuyela esixekweni ebashiya nomakhulu wabo uNobuntu.

The next day, the children’s father drove back to the city leaving them with Nyar-Kanyada.


Masakona na Marubini vho thusa makhulu wavho nga mishumo ya nḓuni. Vha ya vha ka maḓi vha reḓa na khuni. Vha dobela na makumba khuhuni vha ka na muroho tsimuni.

UMondli noMbali basiza ugogo wabo ngokwenza imisebenzi yasendlini. Babekha amanzi batheze izinkuni. Babeqoqa namaqanda ezidlekeni zezinkukhu babuye bakhe imifino engadini.

ULilitha noLuniko bancedisa umakhulu wabo ukwenza imisebenzi yasekhaya. Bayokukha amanzi futhi baya kutheza. Baqokelela amaqanda eenkukhu bakha nemifuno egadini.

Odongo and Apiyo helped their grandmother with household chores. They fetched water and firewood. They collected eggs from the chickens and picked greens from the garden.


Vho-Mashudu vho fundedza vhaḓuhulu u bika ugali musekene wa u la na tshisevho. Vho vha sumbedza maitele a raisi ya khokhonati ya u ḽa na khovhe yo bakiwaho.

Ugogo wayesefundise abazukulu nokupheka ukudla kwesintu kanye nokunye okulula.

Umakhulu uNobuntu wabafundisa abantwana bakhe ukupheka ipapa ababeza kuyitya nonqweme. Wababonisa nendlela yokupheka umngqusho oneembotyi.

Nyar-Kanyada taught her grandchildren to make soft ugali to eat with stew. She showed them how to make coconut rice to eat with roast fish.


Maṅwe matsheloni Masakona o dzhia kholomo dza makhulu a isa pfuloni. Dza gidimela tsimuni ya mudzulatsini. Mulimi uyo o vha o sinyutshela Masakona zwihulu. A ita na uri kholomo a dzi nga ṱuwi nga uri dzo mu ḽela mavhele. Nga murahu ha ilo ḓuvha mutukana o lingedza uri kholomo dzi si mudzhenise khakhathini hafhu.

Ngelinye ilanga ekuseni uMondli wakhipha izinkomo zikagogo edlelweni, ethi uyokwelusa. Zagijima zangena epulazini likamakhelwane. Umakhelwane owayengumlimi wathukuthela efuna nokuzivalela ngoba zidle izitshalo zakhe. Emva kwalokhu uMondli waqinisekisa ukuthi azisophinde zingene enkingeni efana nalena.

Ngenye intsasa, uLilitha wakhaphela iinkomo zikamakhulu emadlelweni. Ngelishwa zangena entsimini yommelwane. Ummelwane waba nomsindo kakhulu yinto kaLilitha yokuyeka iinkomo zingene entsimini yakhe. Wamothusa ngokuba uza kuzibamba iinkomo ezitya izityalo zakhe. Emva kwaloo mini, uLilitha waqinisekisa ukuba iinkomo aziphindi zimfake engxakini kwakhona.

One morning, Odongo took his grandmother’s cows to graze. They ran onto a neighbour’s farm. The farmer was angry with Odongo. He threatened to keep the cows for eating his crops. After that day, the boy made sure that the cows did not get into trouble again.


Nga linwe ḓuvha, vhana vho ya makete na vho-Mashudu. Vho vha vha na kumakete kwa u rengisa miroho, swigiri na zwisibe. Marubini o vha a tshi takalela u vhudza vharengi mitengo ya zwirengwiswa. Masakona a tshi paka zwe vharengi vha renga zwone.

Ngolunye usuku, izingane zahamba noNobuntu zaya emakethe. Wayenetafula lapho ayethengisa khona imifino, izithelo nezinye izinto ezincane ezidingwa umphakathi. UMbali wayethanda ukutshela abathengi ukuthi izinto zibiza malini, ahlanganise, athathe imali. UMondli yena, wayesongela abathengi izimpahla zabo abazithengile.

Ngenye imini abantwana baya emarikeni noNobuntu. Wayenestendi athengisa imifuno, amagwinya kunye nenyama kuso. ULuniko wayekuthanda ukuchazela abantu ngamaxabiso ezinto. ULilitha ekuthanda ukupakisha izinto ezithengiweyo.

On another day, the children went to the marketplace with Nyar-Kanyada. She had a stall selling vegetables, sugar and soap. Apiyo liked to tell customers the price of items. Odongo would pack the items that customers bought.


Ḓuvha ḽi tshi kovhela vha ḓo nwa tie ya chai vhoṱhe. Vha thusa makhulu u vhala tshelede ye vha wana.

Ekupheleni kosuku, babephuza itiye babukeze usuku, kube mnandi. Abazukulu bebemsiza ugogo ukubala imali ayenzile ngalolo suku.

Emva kwemini babeye baphunge ibholani kunye. Babencedisa umakhulu nokubala ingeniso ayenzileyo.

At the end of the day they drank chai tea together. They helped grandmother to count the money she earned.


Hu si kale holodeyi dza vha dzo fhela vhana vha vha vha kho teya u humela ḓoroboni. Vho-Mashudu vha nea Masakona gebisi Marubini dzhasi. Vha vha pakela na mbuvha ya lwendo.

Kodwa amaholide asheshe aphela. Kwasekufanele ukuthi babuyele esikoleni edolobheni. Ugogo wapha uMondli ikepisi kanti uMbali wamupha ijezi. Wabapakishela nomphako wendlela ephindela edolobheni.

Kodwa iintsuku zeholide zafikelela ekupheleni ngokukhawuleza kwaye abantwana kwafuneka ukuba babuyele esixekweni kwakhona. UMakhulu wanika uLilitha ikepusi, waze wanika uLuniko isikipa. Wabapakishela umphako elungiselela uhambo lwabo.

But too soon the holidays were over and the children had to go back to the city. Nyar-Kanyada gave Odongo a cap and Apiyo a sweater. She packed food for their journey.


Musi khotsi avho vha tshi ḓa u vha dzhia, vho vha vha si tsha funa na u ṱuwa. Vha luvheledza vho-Mashudu uri vha ṱuwe navho ḓoroboni. Vha sea vhari, “Ndo no aluwesa lune ndi nga si ye ḓoroboni. Ndi do ni lindela uri ni ḓe muḓini wanga hafhu.”

Babengasafuni ukugoduka, lapho ubaba wabo efika esezobalanda. Bancenga ugogo ukuba ahambe nabo, aye edolobheni. Wayevele amoyizele athi, “Sengimdala kakhulu ukuthi ngingahlala edolobheni. Ugogo uzosala lapha ukuze nibuye futhi nizojabulela amaholide ahlukile.”

Wathi xa utata wabo ebuya ezokubalanda, abantwana abafuna ukuhamba. Bamcenga, bambongoza uNobuntu ukuba ahambe nabo ukuya esixekweni. Umakhulu yena wancuma waze wathi, “Ndimdala kakhulu ukuba ndingahlala esixekweni. Ndiza kunilinda ukuba nizokundityelela apha elalini kwakhona.”

When their father came to fetch them, they did not want to leave. The children begged Nyar-Kanyada to go with them to the city. She smiled and said, “I am too old for the city. I will be waiting for you to come to my village again.”


Masakona na Marubini vha vha kuvhatedza nga u vhanyima vha vha onesa.

Bavalelisa, bamanga ugogo ngezinhliziyo ezibuhlungu.

ULilitha noLuniko bamqinisa ukumwola oku baze bamsalisa kakuhle.

Odongo and Apiyo both hugged her tightly and said goodbye.


Musi Masakona na Marubini vha tshi humela tshikoloni vho ṱalutshedza khonani dzavho nga ha vhutshilo ha mahayani. Vhaṅwe vhana vho pfa uri vhutshilo ḓoroboni vhu khwiṋe. Vhaṅwe vha pfa unga mahayani hu khwiṋevho. Fhedzi tshe vhoṱhe vha tendelana ndi uri Masakona na Marubini vha na makhulu vhavhuḓi!

Baphindela edolobheni, bafike baxoxela abangane babo ngamaholide abo kwagogo wabo nangempilo yasemaphandleni. Ezinye izingane zazithi impilo yasedolobheni yinhle. Ezinye kodwa zazicabanga ukuthi eyasemaphandleni ingcono. Ngaphezu kwako konke, zonke izingane esikoleni zazivumelana ngokuthi uMondli no Mbali babenogogo oyisimanga!

Bakufika esikolweni uLilitha noLuniko bababalisela bonke abahlobo babo ngobomi baselalini. Abanye abantwana babecinga ukuba ubomi basesixekweni bobona bulungileyo. Abanye bona babecinga ukuba obaselalini bobona bungcono. Kodwa, ngaphezu kwento yonke, wonke umntu wavumelana noLilitha noLuniko ukuba banomakhulu othandekayo!

When Odongo and Apiyo went back to school they told their friends about life in the village. Some children felt that life in the city was good. Others felt that the village was better. But most of all, everyone agreed that Odongo and Apiyo had a wonderful grandmother!


Written by: Violet Otieno
Illustrated by: Catherine Groenewald
Translated by: Ramikosi Gudani
Language: Venda
Level: Level 3
Source: Holidays with grandma from African Storybook
Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Options
Back to stories list Download PDF