Back to stories list

Thovhele Kayanja Na Ṅwananyana Wawe Inkosi Undabenhle Nendodakazi Yayo Ikumkani Ukayanja Nentwazana Yakhe King Kayanja and his daughter

Written by Amana Yunus

Illustrated by Natalie Propa

Translated by Maphaha Tshimangadzo Nelson

Language Venda

Level Level 4

Narrate full story The audio for this story is currently not available.


Kale kale hovha hu na khosi i no pfi Kayanja. O vha a tshi dzula pfamoni na muṱanuni na ṅwananyana, mukololo Apenyo. Mukololo Apenyo o vha e musidzana muṱuku wa lunako lwe munna muṅwe na muṅwe a tama u mu mala. Fhedzi Thovhele Kajanja o vha a khou ṱoḓa mamalo a ḓuraho vhukuma.

Kudaladala, kwakunenkosi ogama layo kwakunguNdabenhle. Inkosi le yayihlala esigodlweni nendlovukazi kanye nendodakazi yayo, inkosazana ogama layo kwakunguNaledi. UNaledi wayeyinkosazana enhle. Cishe zonke izinsizwa zendawo zazifisa ukuba ziganwe yile nkosazana. Okwakunzima, inkosi uNdabenhle, okunguyise, yayifuna ilobolo elimangazayo ngenkosazana yayo.

Kudala-dala kwaye kukho ikumkani egama layo linguKayanja. Yayihlala ebhotwe kunye nekumkanikazi nentombi yabo, unkosazana, Apenyo. U-Apenyo wayeyinkosazana entle, kangangokuba onke amadoda ayefuna ukumtshata. Kodwa ukumkani uKayanja wayefuna ilobola exabisa kakhulu ngentombi yakhe.

Long, long ago there was a king called Kayanja. He lived in a palace with the queen and their daughter, princess Apenyo. Princess Apenyo was such a beautiful young woman that every man wanted to marry her. But king Kayanja demanded a very high bride price for the princess.


Tsini na pfamo ya Thovhele Kayanja ho vha hu tshi dzula iṅwe khosi I no pfi Aluda Muhulu. O vhidzwa Muhulu ngauri vhahura vhoṱhe vho vha vha tshi mu thetshelesa. O vha a tshi halifhela muṅwe, na muṅwe a sa mu thetshelesiho. Muṱanuni wa khosi Aludah o vha o lovha nga maḽaria nahone o vha a tshi ṱoḓa muṅwe muṱanuni.

Eduze nesigodlo kwakuhlala induna, uMtungwa omkhulu. Wayebizwa ngo Mtungwa “omkhulu” ngoba wayehlonishwa yisigodi sonkana. Wayebonisa ulaka kulowo muntu owayengamhloniphi. Inkosikazi yenduna uMtungwa yayisanda kushona, ithathwa yisifo soqhuqho. Manje induna yayisifuna ukuthatha enye inkosikazi.

Kufutshane nebhotwe lekumkani uKayanja kwakuhlala inkosi eyayisaziwa ngokuba ngu-Aludah Omkhulu. Kwakusithiwa, ‘Omkhulu’ ngoba bonke abantu belali babemhlonipha. Wayendlongondlongo kakhulu kubantu ababengamhloneli. Inkosikazi yeNkosi u-Aludah yayisandula kubhubha sisifo semalariya, ngoko u-Aludah wayefuna ukuthatha enye inkosikazi.

Near king Kayanja’s palace lived a chief called Aludah the Great. He was called “the Great” because everybody in the neighbourhood obeyed him. (He was very violent to anyone who disobeyed him!) Chief Aludah’s wife had recently died of malaria and he wanted another wife.


Zwenezwo khosi iyo ya u khwaṱha yo no vhaho ya maḓuvha ya ya ha thovhele Kayanja u mala Mukololo. Vha kha nyamedzano ya mutengo vha pfiwa nga muthusi Kakembo, o vha e tsinisa na mukololo Apenyo.

UMtungwa omkhulu waya enkosini uNdabenhle eyozibika ukuthi yena angakhipha ilobolo elingakanani ngenkosazana yenkosi. Babhunga indaba yelobolo lenkosazana nje, umsizi wasesigodlweni, uNelisiwe, uyezwa ukuthi bathini. UNelisiwe wayemkhonzile unkosazana uNaledi.

Ngoko inkosi endala etyebileyo yaya kukumkani uKayanja iyokunikezela ngelobola yayo enkulu kuze itshate inkosazana encinane. Athi xa amadoda amakhulu exovula umba welobola kwathi kanti uyaweva uKakembo, owayengumsebenzi ebhotwe. Umsebenzi uKakembo wayehlobene kakhulu nenkosazana u-Apenyo.

So the fat old chief went to king Kayanja to offer bride wealth for the young princess. While the two men were discussing the price, the maid Kakembo overheard their conversation. Maid Kakembo was very close to princess Apenyo.


Khosi Aludah a tenda uri u ḓo ṋea thovhele hafu ya lupfumo lwawe khathihi na ṋeleṱe i re tshipiḓa tsha lumalo. Nzudzanyo dza mbingano vhukati ha khosi Aludah na mukololo Apenyo dza itwa lwa tshiphiri. Thovhele o vha a tshi zwi ḓivha uri ṅwananyana wawe ha nga takaleli uyo muhumbulo.

UMtungwa omkhulu wathi yena angathatha uhhafu wengcebo yakhe ayinike inkosi njengelobolobo. Ngasese, kwenziwa amalungiselelo omshado phakathi kwenduna Umtungwa omkhulu nonkosazana uNaledi. Inkosi uNdabenhle wayazi kahle kamhlophe ukuthi indodakazi yakhe ngeke isijabulele lesi sinqumo.

Inkosi yavuma ukunika ihafu yobutyebi bayo kukumkani uKayanja, obuquka inaliti eyayiyinxalenye yelobola. Kwenziwa amalungiselelo abucala omtshato phakathi kwenkosi u-Aludah kunye nenkosazana u-Apenyo. Ikumkani yayisazi ukuba intombi yayo ayisokuze isithande esi sigqibo.

Chief Aludah agreed to give half of his wealth to king Kayanja, including a needle, which was also part of the bride price. Preparations were made in secret for the wedding between chief Aludah and princess Apenyo. The king knew that his daughter would not be happy with this decision.


Ho sala vhege nthihi uri mbingano i vhe hone, mufumakadzi Kakembo a kwamana na Apenyo. “Mukololo wanga, Khotsi aṋu vho dzudzanya mbingano yaṋu na Khosi Aludah. Mbingano i ḓo vha hone mafheloni a vhege nthihi.” O no ralo ndi Kakembo.

Sekusele isonto ngaphahambi kosuku lomshado, umsizi uNelisiwe waqonda kunkosazana Naledi. “Nkosazana yami ethandekayo, ubaba wakho uhlela ukukuganisela induna uMtungwa omkhulu. Loku kuzokwenzeka maduze, evikini elizayo.” Kuchaza uNelisiwe.

Kuthe sele kusele iveki enye kuphela phambi kokuba ifike imini yomtshato, uKakembo waya kuthetha noApenyo, wathi, “Nkosazana yami ethandekayo, utata wakho ucwangcisa umtshato wakho nenkosi u-Aludah, kwaye uza kwenzeka kwiveki ezayo.”

One week before the royal wedding day, maid Kakembo approached Apenyo. “My dear princess, your father has organised your wedding with Chief Aludah, and it will take place in one week,” said Kakembo.


Apenyo a mangala a si ḓivhe uri a ite mini. Zwenezwo a humbula uri ha nga vhingwi nga khosi Aludah, heneiḽa khosi ya u khwaṱha nahone ya mukalaha. Ndi fanela u ṱavhanya nda wana nḓila ya u ya ha Trevor ndi saathu u lenga. Trevor o vha e mufunwa wa mukololo Apenyo.

Inkosazana yathuka umhlola, yangazi ukuthi ithini futhi yenzeni. Emva kwesikhashana seyithi, “Mina, ngeke ngiganele induna uMtungwa omkhulu, indoda endala ekhuluphele kanje. Angeke bakubone loko. Kuzomele ngigijimele kuThando abone ukuthi angenzenjani.” Phela uThando kwakuyisoka lika Naledi.

Inkosazana u-Apenyo yothuka kakhulu ingazi ukuba iza kwenza njani. Wacinga, wacinga, wacinga u-Apenyo, waze wathi, “Andisokuze mna nditshate nenkosi u-Aludah, ixhego elibi elityebileyo. Unotshe! Mandiye kuTrevor ndibone ukuba angenza ntoni, lisekhona ixesha.” UTrevor wayelisoka likankosazana u-Apenyo.

Princess Apenyo was shocked and at first didn’t know what to do. Then she thought, “I will never marry chief Aludah, that fat old man. Never! I must hurry to Trevor and see what he can do before it’s too late.” Trevor was princess Apenyo’s boyfriend.


Vhusiku honoho Apenyo a kokovha a bva pfamoni. Arali khotsi awe vha zwi tumbula uri u khou ya ngafhi vho vha vha tshi ḓo sinyuwa. A gidima a bva nga vhukati ha ḓaka ḽo pinzanaho nṱha ha matombo na mipfa u swika a tshi swika ha Trevor wawe. A tshi swika nḓuni ya Trevor o vha o neta e na nḓala na ḓora.

Ngalobo busuku, uNaledi wanyonyoba weqa esigodlweni. Uma uyise wayengezwa ngaloko wayezothukuthela ngokweqile. Wagijima edlula ihlathi elimnyama, eqa amadwala, imihosha nemihoshana, waze wafika esithandweni sakhe uThando. Wafika ekhathele, elambile, onyiwe.

Ngobo busuku u-Apenyo wanyonyoba waphuma ebhotwe. Ukuba utata wake wayenokwazi ukuba uyaphi wayeza kucaphuka kakhulu. Wabaleka wadlula ehlathini elimnyama thsu, elishinyeneyo. Watsiba amatye nezihlahla de wayokufika kuTrevor wakhe. Wafika kwaTrevor ediniwe, elambile, futhi enxaniwe.

That night Apenyo crept out of the palace. If her father discovered where she was going he would be very angry. She ran through the thick, dark forest over rocks and shrubs, until she finally reached her Trevor. When she arrived at his house she was tired, hungry, and thirsty.


“Mufunwa wanga, ndi ngani no gidima lwendo lungafha ni noṱhe vhusiku vhungafha?” Trevor u a vhudzisa, a mu fha maḓi uri a nwe a awele. Trevor ha ngo dzulisea a sa athu pfa zwa haṋwani ha Apenyo.

“Hhayi-bo gugu lami, kwenzenjani? Ungathini ukuhamba ibanga elide kangaka wedwa, ebusuku lobu?” kubuza uThando. Wabe esemlandela amanzi okuphuza, wamdedela ukuba ake aphumule. UThando, wayengakwazi ukubeka isiqe phansi ngenkathi esalinde uNaledi ukuba alande indaba.

“Sithandwa sam, kungani ukuba ubaleke umgama ongaka wedwa ezinzulwini zobusuku?” kwabuza uTrevor. Wamphathela amanzi okusela waze wamnika ithuba lokuphumla. UTrevor wayengasakwazi ukulinda ngelixa u-Apenyo asaziphumzayo.

“My love, why have you run all this long distance alone and at such a time of night?” asked Trevor. He fetched drinking water for her and allowed her to rest. Trevor could not settle down while he waited for Apenyo to talk.


“Thaidzo yaṋu ndi mini mufunwa wanga wa mukololo.” Apenyo a femela nṱha o dinalea. “Khotsi anga vha khou mmalisa nga khosi Aludah Muhulwane. Fhedzi ndi nga si malwe nga houḽa muthu wa khakhathi. Trevor, ndi ṱoḓa u malwa nga inwi naho ni tshisiwana. Ndo ḓi imisela u tambula. Ndi a ni funa.”

“Ngitshele, sthandwa sami,” kusho uThando. UNaledi waphefumulela phezulu, wezwakala esethi, “Ubaba ufuna ukungiganisela induna uMtungwa omkhulu. Angikwazi ukugana leya ndoda embi kanjeya. Thando, noma ngabe umpofu kangakanani, mina ngifuna ukugana wena. Ngikulungele ukuhlupheka. Ngithanda wena qha!”

“Nkosazana yam endiyithandayo, ingaba yintoni ingxaki?” wabuza uTrevor. U-Apenyo waphefumlela phezulu kalusizi waze wathi, “Utata ufuna ukunditshatisa nenkosi u-Aludah, omkhulu. Kodwa andisoze nditshate indoda ekhohlakele ngolwahlobo. Trevor, ndifuna ukutshata nawe nokuba awunanto. Ndikulungele ukuhlupheka. Ndiyakuthanda.”

“My dear princess, what is the problem?” asked Trevor. Apenyo breathed heavily and said sadly, “My father wants to marry me off to chief Aludah the Great. But I can’t marry that horrible man. Trevor, I want to marry you even if you are poor. I am ready to suffer. I love you.”


“Fhedzi mukololo a thi na ndaka i linganaho u ni mala. Ndi mutukana wa tshisiwana.” Trevor u ralo a lila. Apenyo a tshi fhindula ari, “Ndi a zwi ḓivha, fhedzi ndi inwi fhedzi ane a nga mmala.” A elekanya tshifhinga nyana a ri, “Kha ri ye kha Kategga munna wa tshikwekwethe uri a ri welise ri wele seli na lula lwa mulambo. Nga heyo ndila hu ḓo vha u ponyoka nahone khotsi anga vha si ri wane.”

“Kodwa manje nkosazana, mina anginalutho, ukukhokhela ilobolo lakho. Wazi kahle, ngimpofu,” kuzikhalela uThando. UNaledi wamphendula wathi, “Ngiyakwazi loko, kodwa nguwe kuphela engingakugana.” Wake wathula isikhashana, wabe esethi, “Nginecebo, masigijimele ku Kwanda, indoda le yesikebhe asiweze sibalekele ngale komfula. Ngaleyo ndlela singeqa, ubaba angasitholi.”

“Kodwa nkosazana, andinanto endinokukulobola ngayo, uyazi nawe ukuba ndiyindoda ehluphekayo,” watsho uTrevor. U-Apenyo waphendula wathi, “Ndiyazi Trevor, kodwa ndifuna ukutshata wena kuphela.” Wacinga ixeshana u-Apenyo waze wathi, “Masiye kuKategga indoda yesikhephe asiwelise siye ngaphesheya komlambo. Ngale ndlela, singesaba, utata angaze aphinde asifumane.”

“But princess, I have nothing to pay as your bride price, you know I’m a poor boy.” cried Trevor. Apenyo replied, “I know, but it’s only you I can get married to.” She thought for a while and said, “Let’s go to Kategga the boat man to sail us to the other side of the river. That way we can escape and my father will never find us.”


Ngeno murahu pfamoni zwa wanala uri mukololo Apenyo o ngalangala ha laedzwa vhashumeli uri vha mu londe hoṱhe afho muvhunduni. Vhalindi vha thovhele na muthu muṅwe na muṅwe vha ya vha ṱoḓa fhedzi mukololo Apenyo a si wanale. Vha vhuisa muvhigo kha thovhele wa uri mukololo Apenyo ha ngo wanala. “Iyani ni ṱoḓe na ḓakani.” Thovhele Kayanja a ṋea ndaela. O vha o dinalea vhukuma.

Emuva esigodlweni, inkosi uNdabenhle usetholile ukuthi uNkosazana Naledi usenyamalele. Usetshele izinhloli, nabantu bayo ukuba baphume bayoyifuna inkosazana. Abaqaphi benkosi, amabutho, wonke umuntu wagcwala isiganga kufunwa inkosazana yenkosi, kodwa do! Abazange bayithole inkosazana yenkosi. Babuyela emuva enkosini beyoyitshela ukuthi uNaledi akatholakali. Inkosi yabaphendula ngokucasuka, “Hambani niyocinga ehlathini.”

Emva ebhotwe, ikumkani uKayanja yayisele ibonile ukuba inkosazana u-Apenyo yayinyamalele. Wathumela abantu bakhe ukuba bayifune kuyo yonke indawo elalini. Amaphakathi eKumkani, amajoni kunye naye wonke umntu bacinga ngendawo awayenokuba uzifihle kuyo, kodwa abazange bamfumane u-Apenyo. Babuyela emva beyokuxelela ikumkani ukuba akafumaneki ndawo u-Apenyo. “Hambani niyokumfuna ehlathini,” wabhavumla ukumkani uKayanja. Wayenomsindo ngeyona ndlela.

Back at the palace, king Kayanja had discovered Princess Apenyo’s disappearance and ordered his subjects to search for her everywhere in the village. The king’s guards, soldiers, and everyone else searched, but they couldn’t find Princess Apenyo. They went back to the King and told him Apenyo was nowhere to be seen. “Then go to the bush and search,” King Kayanja ordered. He was very annoyed.


Zwenezwi mukololo Apenyo na Trevor vha tshi tou swika khunzikhunzini dza mulambo ha vhonala makole matswu a tshi kuvhangana. Ha pfala mvula ya madumbu i tshi khou ḓa.

Ngesikhathi uThando noNaledi begijimela osebeni lomfula, izulu laqala lashintsha, kwaguqubala, kwaba namafu amnyama. Kwakuza isiphepho esikhulu.

Ngelixa inkosazana u-Apenyo noTrevor bebaleka ukuya emlanjeni, kwaqalisa ukusibekela aze amafu amnyama asigquma isibhakabhaka. Kwakusiza isaqhwithi esikhulukazi.

As Princess Apenyo and Trevor hurried to the riverbank, dark clouds began gathering in the sky. A heavy storm was coming.


Kategga mune wa ngalavha o vha a tshi khou tshi vhofha musi avha vhavhili vha tshi bvelela. Trevor a humbela Kategga uri a vha wedze seli nga ngalavha. Kategga ha ngo ṱanganedza khumbelo, o ṱalutshedza uri hu khou ḓa mvula na maḓumbu nahone i ḓo vha khombo nga maanda.

UKwanda, indoda yesikebhe wayesabophela isikebhe sakhe ngesikhathi izithandani zifika. UThando wancenga uKwanda ukuba agwedle isikebhe sakhe, abaweze. UKwanda wenqaba, wabachazela ukuthi isiphepho esinamandla sesifikile, kuzoba yingozi ukubaweza.

UKategga umqhubi wesikhephe wayesabophelela isikhephe sakhe ngelixa aba bathandanayo befika kuye. UTrevor wacela uKategga ukuba abakhwelise kwisikhephe sakhe abawelise umlambo. UKategga akazange avume, wabachazela ukuba isaqhwithi sele sikufutshane, ngoko kwakuza kuba yingozi kakhulu ukuzama ukuwela.

Kategga the boatman was mooring his boat when the young couple approached him. Trevor asked Kategga to row them across the river. Kategga refused to accept, explaining that a heavy storm was fast approaching, and it would be too dangerous.


Trevor a kombetshedza a ṱalutshedza Kategga uri ndi ngani vha tshi tea u wela. A dzhenisa tshanḓa tshikwamani a bvisa mbadelo ya khumba a fha Kategga. Musi Kategga o pfa mafhungo avho na u vhona gwangwa ḽa khumba ḽo nakaho a vha pfela vhuṱungu. A tenda u vha wedza naho mutsho wo vhifha nga u tou ralo.

UThando waphikelela echazela uKwanda ukuthi kungani kumele bewelele ngaphesheya. Wafaka isandla sakhe ephaketheni wakhipha igobolondo wanika uKwanda. UKwanda, ezwa indaba yabo, esebona negobolondo elibiza kangaka, wabazwela. Wavuma wagwedla isikebhe wabaweza, yize isimo sezulu sasisibi.

UTrevor waqhubekeka wachazela uKategga isizathu sokufuna kwabo ukuwela umlambo. Wasuka wafaka isandla sakhe epokothweni wakhupha imali wayinika uKategga. Wathi akuyiva imeko yabo uKategga, ebona nemali ebengezelayo, wavelana nabo. Wavuma ukubawelisa umlambo nangona izulu lalizongoma.

Trevor insisted and explained to Kategga why they must cross. He then put his hand deep in his pocket and took out a cowrie shell to give to Kategga. When Kategga heard their story and saw the beautiful shell, he felt sorry for them. He agreed to row them across the river in spite of the weather.


Kategga a kokodzela ngalavha maḓini. A vha vhudza uri vha ṋamele. A dzhia thanda dza u talisa ngalavha a thoma u tala. Thovhele Kayanja na khosi Aluda vha tshi swika khunzikhunzini vha vhona vhathu vhararu vhe kha ngalavha vha mbo ḓi zwi humbula uri vhafunani vhatuku vho shavha.

Ngokushesha, uKwanda wadonsa isikebhe, bagibela. Wathatha izigwedlo, waqala umsebenzi wagwedla. Kwathi inkosi nenduna befika ngasosebeni lomfula, babona nabaya abantu abathathu esikebheni. Kwabakhanyela ukuthi izithandani zeqile, yizo leziya. Umoya omkhulu waxukuzisa isikebhe, kwaba uKwanda uyehluleka ukusilawula asiqondise isikebke manje. Kwezwakala inkosi isimemeza, “Ndodakazi yami Naledi, ngicela ubuye! Ngiyakuxolela, ngeke nginijezise, wena no Thando.”

UKategga watsalela isikhephe sakhe ngasenyeleni yomlambo waze wabaxelela ukuba bangene. Waqalisa ukubhexa. Bathe xa ukumkani uKanyanja nenkosi u-Aludah befika enyeleni yomlambo, bababona aba bathathu esikhepheni. Babona ukuba izithandani zesabile.

Kategga pulled the boat near the bank and told them to get in. He then picked his oars and began rowing. When king Kayanja and chief Aludah reached the bank, they saw the three people in the boat. They realised that the young lovers had escaped.


Mvula ya maḓumbu ya thoma u na ya kanganyisa ngalavha lwe Kategga a balelwa mu tshi langa. Thovhele Kayanja a vhidzelela Apenyo uri a vhuye o mu hangwela ha nga vha iti tshithu ene na Trevor. Fhedzi vho vha vho no lenga. Ngalavha ya tekulwa vhala vhathu vhararu vha poselwa maḓini o halifhaho vhoṱhe vha nupela. U bva lenelo ḓuvha kha muvhuso wa Thovhele kayanja vhathu vho mbo ḓi tendelwa u mala ane vha funa, o pfuma kana e tshisiwana.

Inkosi yasho sekonakele. Isikebhe saketuka, bobathatu baphonseka emanzini ayenamandla. Bonke baminza. Emva kwalesi sehlakalo, wonke umuntu embusweni wenkosi UNdabenhle wakhululeka ukugana noma ukuganwa yilowo amthandayo, ocebile noma ompofu, inqobo uma bethandana.

Umoya omkhulu owawuvuthuza wasisa ngapha nangapha isikhephe waze uKategga wasokola ukusilawula. IKumkani uKayanja yakwaza: “Apenyo, ndicela ubuye! Ndikuxolele, kwaye andisokuze ndinohlwaye wena noTrevor.” Kodwa kwakusele kusemva kwesithonga. Isikhephe saphequka baze abantu ababekuso baphoseka emanzini. Bobathathu barhaxwa ngamanzi. Ukususela loo mini yentlekele, wonke umntu kwisizwe sikaKumkani uKayanja wakhululeka ukuba atshate naye nabani na amfunayo, nokuba usisityebi okanye ulihlwempu na.

Heavy winds rocked the boat and Kategga could no longer control it. King Kayanja shouted: “Apenyo, please come back! I have forgiven you and will never punish you or Trevor.” But it was too late. The boat tipped over and the three people were thrown into the wild water. They all drowned. After that day, everyone in king Kayanja’s kingdom could marry anyone they wanted, rich or poor.


Written by: Amana Yunus
Illustrated by: Natalie Propa
Translated by: Maphaha Tshimangadzo Nelson
Language: Venda
Level: Level 4
Source: King Kayanja and his daughter from African Storybook
Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 3.0 International License.
Options
Back to stories list Download PDF